Układ przedsionkowo- proprioceptywny

Układ przedsionkowy i układ proprioceptywny to najwcześniej rozwijające się i dojrzewające systemy zmysłowe. Receptory układu przedsionkowego znajdują się w uchu wewnętrznym i mają ścisły związek anatomiczny z systemem słuchowym. Receptory układu proprioceptywnego (czucia głębokiego) zaś rozmieszczone są w mięśniach, ścięgnach i stawach. Układ przedsionkowo- proprioceptywny umożliwia odbieranie doznać związanych z ruchem i zmianami w ruchu. Wpływa na utrzymanie równowagi, świadomości przestrzeni, właściwe napięcie mięśniowe, koordynację i płynność ruchu. Od jego prawidłowego działania zależy kształtowanie się i rozwój funkcji ruchowych, czuciowych i poznawczych.

Niedojrzałość tego układu przejawia się trudnościami w codziennym funkcjonowaniu dziecka i trudnościami w nauce.

Osoby z nieprawidłowościami w funkcjonowaniu układu przedsionkowego mogą mieć charakteryzować się obniżoną lub nadmierną reaktywnością.

Dysfunkcje o charakterze podreaktywności przedsionkowej przejawiają się: wzmożoną potrzebą ruchu obrotowego; obniżonym napięciem mięśniowym w obrębie ciała i aparatu mowy; utrzymywaniem nieprawidłowej postawy ciała; wzmożonym napięciem w kończynach; zaburzeniami równowagi; zaburzeniami w kontroli postawy; słabą współpracą w zakresie obu stron ciała; trudnościami we właściwym odbiorze i w przetwarzaniu bodźców słuchowych i wzrokowych.

Dysfunkcje o charakterze nadreaktywności przedsionkowej (niepewność grawitacyjna) – przejawia się: lękiem przed oderwaniem stóp od podłoża; szuraniem nogami; chorobą lokomocyjną; lękiem przed ruchem obrotowym i ruchem w tył; strachem przed upadkiem lub wysokością; unikanie pozycji głową w dół; niechęcią do huśtawek, zjeżdżalni, karuzeli, zabaw na trampolinie; niechęcią do zeskakiwania, wspinania się i chodzenia po murkach i krawężnikach; problemami z oceną odległości; trzymaniem się poręczy podczas wchodzenia na schody i schodzenia ze schodów; lękiem podczas gwałtownego skręcania i hamowania samochodu.

System propriocepcji blisko współpracuje z układem przedsionkowym, odbiera informacje z mięśni, ścięgien i stawów. Prawidłowe działanie tego systemu wpływa na sprawne poruszanie się i wykonywanie czynności ruchowych bez konieczności kontroli wzroku. Pomaga budować schemat ciała i poczucie, gdzie znajdują się nasze części ciała i jak się poruszają. Układ proprioceptywny ma duży wpływ na rozwój funkcji motorycznych koordynację ruchów.

Charakterystyczne objawy zaburzeń w zakresie propriocepcji to: niekontrolowane, chaotyczne ruchy; dążenie do mocnego uścisku; u małych dzieci tendencja do gryzienia i szczypania siebie i innych; niszczenie zabawek i przedmiotów z powodu braku kontroli nad własnym dotykiem; słaba precyzja w ruchach rąk.

Układ dotykowy

Układ dotykowy jest największym i najbardziej pierwotnym systemem zmysłowym. Pomaga różnicować to, czego dotykamy i gdzie jesteśmy dotykani. Ostrzega przed nieoczekiwanymi lub niebezpiecznymi wrażeniami dotykowymi. Ma wpływ na poczucie bezpieczeństwa, równowagę emocjonalną, kontrolę uwagi i funkcje ruchowe.

Odbieranie wrażeń dotykowych odbywa się za pomocą czucia powierzchniowego i różnicującego. Czucie powierzchniowe pozwala nam lokalizować miejsce dotyku bez udziału wzroku, odróżniać faktury materiału, powierzchnie i kształty. Czucie różnicujące to odbieranie wrażeń związanych z bólem, temperaturą i ciśnieniem.

Nieprawidłowości w zakresie odbierania i przetwarzaniu bodźców dotykowych to nadreaktywność lub obronność dotykowa.

Charakterystyczne objawy nadreaktywności dotykowej to: postawa wycofująca, wzdraganie się na dotyk, niechęć do fizycznego kontaktu z rówieśnikami; unikanie wszelkich manipulacji w obrębie głowy, twarzy i jamy ustnej; nadruchliwość i zaburzenia koncentracji uwagi; preferowanie bycia ubranym od stóp do głów, noszenie obszernych ubrań, niechęć do zdejmowania butów; nietolerancja określonych konsystencji potraw; unikanie lepienia, malowania palcami i zabaw w piasku; trzymanie przyborów do pisania opuszkami palców.

Układ słuchowy

Dziecko z zaburzeniami słuchu w aspekcie teorii integracji sensorycznej, funkcjonuje często tak, jakby miało niedosłuch, mimo prawidłowej ostrości słuchu. Może też występować nadreaktywność słuchowa.

Przejawy nadreaktywności to: zatykanie uszu rękami; uciekanie od hałasów i niespodziewanych dźwięków; lęk przed tłumem, ruchem ulicznym, syrenami; lęk przed burzą, silnym deszczem i wiatrem, szumem fal; unikanie mycia uszu; lekki sen i trudności z zasypianiem; lęk przed zwierzętami, np. przed szczekajacym psem; słuchanie z upodobaniem dźwięków wydawanych przez siebie.

Przejawy podreaktywności to: rzucanie przedmiotami, trzaskanie drzwiami, wydawanie głośnych okrzyków; przykładanie do ucha wibrujących przedmiotów; przysłuchiwanie się z upodobaniem np. włączonej pralce, odkurzaczowi, suszarce; otwieranie i zamykanie drzwi z różną siłą; wsłuchiwanie się w uliczny hałas; ostukiwanie przedmiotów.

Zdarzają się przypadki, kiedy dziecko w sposób niekonsekwentny prezentuje przejawy zarówno nadreaktyności i podreaktywności słuchowej.

U dzieci z autyzmem występuje tzw. biały szum. Przekaz sensoryczny jest zakłócony sygnałami wytwarzanymi przez układ nerwowy.

Przejawy białego szumu to: uderzanie się rękami w głowę i uderzanie głowa o różne powierzchnie; wsłuchiwanie się w dźwięki z własnego ciała, np. w bicie własnego serca; kołysanie głową i przyjmowanie pozycji głową w dół; wsłuchiwanie się w dźwięki wydawane przez siebie.

Dysfunkcje percepcji słuchowej prowadzą do zaburzeń mowy i komunikacji językowej. Zwykle uwarunkowane są nieprawidłowościami w obrębie układu przedsionkowego. Mogą mieć komponenty: słuchowo- przedsionkowy, słuchowo- wzrokowy i słuchowo- wzrokowo- ruchowy.

Tego rodzaju zaburzenia charakteryzują się: niewyraźną mową; mową zbyt głośną lub zbyt cichą, z niewłaściwą intonacją; problemami w przypominaniu sobie określonych słów; krótkotrwałą pamięcią słuchową i wzrokową; trudnościami w rozumieniu i (lub) zapamiętywaniu sekwencyjnych poleceń; problemami w pisaniu ze słuchu; wydłużonym czasem reakcji na bodźce słuchowe i wzrokowe; dużą rozpraszalnością uwagi słuchowej i wzrokowej; problemami w ogólnej koordynacji ruchowej; zaburzeniami grafomotorycznymi.

Układ wzrokowy

Kształtowanie i rozwijanie bodźców wizualnych u niemowlęcia przebiega we współdziałaniu z układem przedsionkowym. Istotną rolę w rozwoju funkcji wzrokowych odgrywa trening ruchowy niemowlęcia. W wyniku aktywności rozwija się też rozwój czucia głębokiego i zdolności przekraczania linii środkowej ciała. Widzenie ma charakter wielozmysłowy.

Przejawy nadreaktywności wzrokowej (unikania bodźców wzrokowych) to: unikanie blasków słońca, błysków światła i światła jarzeniowego; mrużenie, tarcie i zamykanie oczu pod wpływem światła; niechęć do luster i oglądania własnego ich odbicia; patrzenie przez małe dziurki i szkło; znacznie skrócony czas fiksacji; zamykanie oczu, kiedy w kierunku dziecka nadlatuje rzucona piłka; słaba tolerancja zmian rodzaju i natężenia światła.

Przejawy podreaktywności wzrokowej (poszukiwania bodźców wzrokowych): wpatrywanie się w słońce i inne źródła światła; przesuwanie zabawek i małych przedmiotów po krawędziach mebli, krzeseł itp.; częste kołysanie się i domaganie szybkiego ruchu; zainteresowanie lustrami i błyszczącymi przedmiotami; nienaturalnie rozszerzone źrenice; niezauważanie zmian w otoczeniu; lęk wysokości; odmawianie zasłaniania oczu; lęk przed ciemnymi pomieszczeniami.

Przejawy białego szumu (zakłócenia w widzeniu, odbieranie nieistniejących wrażeń wzrokowych): machanie przed oczami dłońmi i wyginanie palców; częste dotykanie powiek, tarcie, rozciąganie i poklepywanie ich; patrzenie „poprzez” i nieobecny wzrok; unikanie lub brak kontaktu wzrokowego; rytmiczne poruszanie przed oczami przedmiotami; kołysanie się.

Bardzo duży wpływ na rozwój funkcji wzrokowych mają odruchy pierwotne.

Zmysły węchu i smaku

Zmysł węchu jest bardzo czułym i wrażliwym układem zmysłowym. Wiąże się on z rozwojem postrzegania, mową i koncentracją uwagi. Bowiem obszar mózgu, w którym zlokalizowane są funkcje poznawcze, pierwotnie rozwinął się z rejonu kory węchowej. Niestety często bagatelizuje się jego rolę.

Wykorzystanie zmysłu smaku jest przede wszystkim stymulujące w przypadku dzieci z obniżonym napięciem mięśniowym w obrębie sfery oralnej. Uaktywnianie poprzez smak funkcji ssania, gryzienia i żucia stanowi naturalny trening mięśni odpowiadających za artykulację. Zmysły smaku i węchu są ze sobą powiązane. Istnieją też szlaki nerwowe łączące drogi węchowe z układem limbicznym oraz autonomicznym układem nerwowym.

Dziecko nadreaktywne w obrębie powonienia np. nie lubi zapachów, których inni nie zauważają, a podreaktywne może nie zdawać sobie sprawy z nieprzyjemnych zapachów i nie potrafi wyczuć zapachu swojego posiłku. Natomiast dziecko nadreaktywne w obrębie smaku zdecydowanie nie toleruje niektórych konsystencji i temperatur pokarmów, a podczas posiłków może się krztusić. Dziecko z podrektywnością w obrębie smaku natomiast może jeść ostro przyprawione pokarmy bez żadnej reakcji.